عرضه حدیث بر امام هادیدوره امام هادی (علیه‌السّلام)، آغاز مجدد حبس آشکار امامان شیعه است. ظاهر سازی‌های مامون و معتصم نسبت به امام رضا و امام جواد (علیه‌السّلام) به پایان می‌رسد و متوکل عباسی، چهره حقیقی خلافت را نشان می‌دهد. ۱ - مکاتبه و نامه نگاریاین معنا از القاب دو امام بزرگ، امام هادی (علیه‌السّلام) (صاحب العسکر) و امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) هویداست. به اقتضای این وضعیت، تعداد فراوانی از نقلها و عرضه‌ها از طریق مکاتبه و نامه نگاری صورت می‌گیرد. نمونه بارز این تلاش سخت، ابراهیم بن محمد همدانی است. او که از اصحاب چندین امام شمرده می‌شود، در برخی مکاتبه هایش احکام فقهی را پرسیده است و گاه روایت مشتمل بر حکم را به جهت اختلاف در تفسیر آن، به امام عرضه کرده و معنای درست آن را جویا شده است. [۱]
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۴۷، ح۵.
افزون بر اینها، روایات متعارض را عرضه نموده و تایید امام را نسبت به یک طرف خواسته است.۱.۱ - فطریهشیخ طوسی این نمونه را این گونه گزارش کرده است: یک. ابراهیم بن محمد الهمدانی قال: اختلفت الروایات فی الفطرة، فکتبت الی ابی الحسن صاحب العسکر (علیه‌السّلام) اساله عن ذلک. فکتب: ان الفطرة صاع من قوت بلدک... ابراهیم بن محمد همدانی می‌گوید: چون روایات در معنای فطریه روزه مختلف شدند، به امام هادی (علیه‌السّلام) نامه نوشتم و از مسئله جویا شدم. امام (علیه‌السّلام) نوشت: همانا فطریه، یک صاع (یعنی سه کیلو) از خوراک معمولی محل زندگی ات می‌باشد. (سپس امام به ذکر مثالها و سایر احکام زکات فطریه می‌پردازد.) ۱.۲ - برادریدو. من کتاب «مسائل الرجال» لمولانا ابی الحسن الهادی ـ ع ـ، قال محمد بن الحسن، قال محمد بن هارون الجلاب: قلت: روینا عن آبائک انه یاتی علی الناس زمان، لایکون شیء اعز من اخ انیس او کسب درهم من حلال. فقال لی: یا ابا محمد، ان العزیز موجود و لکنک فی زمان لیس شیء اعسر من درهم حلال و اخ فی الله عز وجل. در کتاب «مسائل الرجال» (مسئله‌هایی که از امام هادی (علیه‌السّلام) پرسیده شده و احمد بن اسحاق اشعری آنها را جمع آوری کرده است چنین آمده است که محمد بن هارون به امام هادی (علیه‌السّلام) عرض می‌کند: از پدرانت به ما رسیده است که زمانی بر مردم می‌گذرد که هیچ چیز کمیاب تر از برادر غمخوار یا درهم حلال نیست. حضرت هادی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: ای ابو محمد، کمیاب، یافت می‌شود؛ ولی تو در دورانی زندگی می‌کنی که هیچ چیز نایاب تر از درهم حلال و برادری به خاطر خدا نیست. ۱.۳ - زمان سجده شکرسه. حفص جوهری از دیگر راویانی است که بر امام هادی (علیه‌السّلام) عرضه‌ای ضمنی داشته است. نکته جالب توجه در این عرضه، گزارش فعل و نه گفته امامان پیشین است. او که متوجه اختلاف نظر در زمان سجده شکر بوده است، می‌بیند که امام هادی (علیه‌السّلام) بلافاصله پس از سه رکعت نماز مغرب، سجده نمی‌کند؛ بلکه پس از پایان چهار رکعت نماز نافله مغرب، سجده شکر می‌گزارد. از این رو می‌گوید: قلت له: کان آباؤک یسجدون بعد الثلاثة. فقال (ابوالحسن علی بن محمد (علیه‌السّلام)): ما کان احد من آبائی یسجد الا بعد السبعة. به ایشان عرض کردم: پدرانت پس از سه رکعت نماز مغرب، سجده شکر می‌گزاردند. امام هادی (علیه‌السّلام) فرمود: هیچ یک از پدرانم سجده شکر نمی‌گزاردند، مگر پس از هفت رکعت (سه رکعت مغرب و چهار رکعت نافله آن). روایت معارض با این گزارش را شیخ طوسی پس از نقل این عرضه آورده است؛ اما چگونگی تفسیر و جمع بین دو خبر را در «استبصار» بیان کرده است. ۱.۴ - خمسچهار.محمد بن الریان: کتبت الی العسکری (علیه‌السّلام) : جعلت فداک، روی لنا ان لیس لرسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم من الدنیا الا الخمس. فجاء الجواب: ان الدنیا وما علیها لرسول الله. محمد بن ریان (محمد بن الریان از اصحاب امام هادی (علیه‌السّلام) است و روایتی از امام جواد (علیه‌السّلام) نیز دارد.) می‌گوید: به امام عسکری نوشتم: فدایت گردم برای ما روایت شده که برای پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نصیبی از دنیا بجز خمس نیست. جواب آمد: دنیا و هر چه در آن است، برای پیامبر خداست. ۱.۵ - ولایت خالصانهپنج. عرضه مجموعه‌های حدیثی بر امام هادی (علیه‌السّلام) نیز گزارش شده است. سهل بن یعقوب بن اسحاق، مکنی به ابو السری و ملقب به ابو نؤاس که شیخ طوسی او را از اصحاب امام هادی (علیه‌السّلام) شمرده است، [۱۳]
شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۵، ص۳۶۷، ح۹۸۳۴.
به مجموعه‌ای از احادیث نحوست و سعد ایام دست می‌یابد. اگرچه او این مجموعه را از طریق سلسله راویان (مشایخ و شاگردان) اخذ کرده است، اما آن را به حضور امام (علیه‌السّلام) می‌برد و می‌گوید:یا سیدی، قد وقع لی اختیارات الایام عن سیدنا الصادق (علیه‌السّلام) مما حدثنی به الحسن بن عبدالله بن مطهر عن محمد بن سلیمان عن ابیه عن سیدنا الصادق (علیه‌السّلام) فی کل شهر، فاعرضه علیک؟ فقال لی: افعل. فلما عرضته علیه و صححته، قلت له: یا سیدی فی اکثر هذه الایام قواطع عن المقاصد، لما ذکر فیها من التحذیر والمخاوف... ای سرور من! مجموعه «اختیارات الایام» از امام صادق (علیه‌السّلام) از طریق حسن بن مطهر از محمد بن سلیمان از پدرش از امام صادق (علیه‌السّلام) به دستم رسیده است؛ آیا آن را بر شما عرضه کنم؟ امام فرمود: بکن. پس هنگامی که عرضه کردم و آن را تصحیح نمودم، گفتم: سرورم، در بیشتر این روزها آن قدر از خطرها سخن رفته و زینهار داده شده که انسان را از مقاصدش باز می‌دارد.... حدیث ادامه دارد و امام، چاره را در ولایت خالصانه اهل بیت می‌داند. این مجموعه، به دو طریق دیگر هم گزارش شده است که شیخ حر عاملی هر دو را در «وسائل الشیعه» آورده است. گفته شیخ حر در پایان یکی از این دو، نشان دهنده بزرگی این مجموعه است که سید بن طاووس آن را در «الدروع الواقیة» نقل کرده است. [۱۹]
ابن طاووس، رضی الدین علی، الدروع الواقیة، ص۴۷.
[۲۰]
ابن طاووس، رضی الدین علی، الدروع الواقیة، ص۷۹.
[۲۱]
ابن طاووس، رضی الدین علی، الدروع الواقیة، ص۲۵۹.
کتاب «یوم ولیلة» نیز بر امام هادی (علیه‌السّلام) عرضه شده است.۲ - عناوین مرتبطعرضه حدیث بر امامان؛ عرضه حدیث بر امام علی؛ عرضه حدیث بر امام حسن؛ عرضه حدیث بر امام حسین؛ عرضه حدیث بر امام سجاد؛ عرضه حدیث بر امام باقر؛ عرضه حدیث بر امام صادق؛ عرضه حدیث بر امام کاظم؛ عرضه حدیث بر امام رضا؛ عرضه حدیث بر امام جواد؛ عرضه حدیث بر امام عسکری؛ عرضه حدیث بر امام مهدی. ۳ - پانویس۴ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «عرضه حدیث بر امام هادی»، تاریخ بازیابی ۹۵/۰۱/۱۷. |